Czym jest prostata?
Gruczoł krokowy (prostata, stercz) zbudowany jest z dwóch rodzajów tkanek – tkanki gruczołowej oraz mięśni gładkich. Położony jest poniżej pęcherza moczowego i otacza część sterczową cewki moczowej. Jego tylna część przylega bezpośrednio do odbytnicy. Prostata stanowi część układu rozrodczego mężczyzn.
Rozmiar prostaty
Zdrowa prostata jest wielkości orzecha włoskiego. Gruczoł krokowy zmienia rozmiary, począwszy od bardzo małych po urodzeniu, aż do okresu dojrzewania płciowego, w którym to waga i rozmiary podwajają się. Rozmiar prostaty po okresie dojrzewania płciowego pozostaje stały na okres 30 lub więcej lat. U wielu mężczyzn prostata nigdy się nie powiększa. Niestety nie u wszystkich. U wielu mężczyzn rozwija się niezłośliwy przerost gruczołu krokowego, medycznie określany jako łagodny przerost gruczołu krokowego (BPH). Połowa mężczyzn w wieku 50 lat i 80% mężczyzn w wieku 80 lat posiada objawy związane z BPH.
Jaką rolę pełni prostata?
Prostata w sposób ciągły produkuje płyn, który odpowiada 20-30% całkowitej objętości spermy uwalnianej podczas ejakulacji (pozostała część to wydzielina narządów rodnych), a jej ilość zwiększa się podczas pobudzenia seksualnego. Wydzielina ta jest lepka, posiada zasadowy odczyn, mleczno białą barwę oraz charakterystyczny zapach.
Jakie schorzenia dotykają gruczołu krokowego?
Do problemów z prostatą zalicza się:
• zapalenie prostaty, zazwyczaj pochodzenia bakteryjnego,
• łagodny przerost prostaty – BPH (powiększenie prostaty, które może powodować trudności w oddawaniu moczu, częstomocz – zwłaszcza nocą),
• nowotwór gruczołu krokowego (wyleczalny, jeśli zostanie odpowiednio wcześnie wykryty i zostanie podjęte właściwe leczenie).
Jakimi metodami sprawdzamy stan prostaty?
Istnieje wiele sposobów, aby zdiagnozować stan prostaty. Należą do nich:
• test PSA,
• badanie rektalne,
• badanie USG,
• biopsja.
Wybór metody diagnozowania chorób prostaty zależy od lekarza prowadzącego (urologa). On także, na podstawie wyników badań, wybiera metodę kuracji.
Gdy leczenie zawodzi, czyli przerzuty nowotworowe i ich leczenie
O metastazie, czyli przerzutach nowotworowych mówimy wtedy, gdy z pierwotnego ogniska, drogą naczyń krwionośnych i limfatycznych, komórki nowotworowe przenoszą się w inne miejsca – ogniska wtórne.
Metastaza może pojawić się od kilku miesięcy do nawet kilku lat po zdiagnozowaniu nowotworu. Pomimo, że wczesne stadium nowotworu prostaty jest zwykle bezbolesne, po przerzucie do kości może powodować ból, który może być nawet bardzo intensywny.
Miejscowy wzrost raka prostaty lub leczenie raka może prowadzić do: niemożliwości powstrzymania moczu, zaburzeń erekcji i innych poważnych komplikacji.
Najczęstsze miejsca występowania przerzutów to: węzły chłonne, kości (szczególnie żebra, kręgi, kości czaszki oraz miednica), płuca i wątroba.
Jak leczy się przerzuty nowotworowe?
Celem leczenia jest kontrolowanie rozwoju raka tak długo, jak tylko to możliwe. Standardem w metastazie raka prostaty stało się stosowanie terapii hormonalnej.
Terapia hormonalna jest skomplikowanym pojęciem, ponieważ celem leczenia jest hamowanie wpływu męskiego hormonu płciowego – testosteronu, który prawdopodobnie stymuluje komórki nowotworowe prostaty. Jedną z metod blokowania syntezy testosteronu jest kastracja.
Kastracja, czyli blokowanie wytwarzania testosteronu.
Kastracja może się odbywać:
1. na drodze chirurgicznej – kastracja chirurgiczna (operacyjne usunięcie jąder),
2. na drodze farmakologicznej – kastracja farmakologiczna lub chemiczna.
• analogi LH-RH: leuprolid, buserelina i goserelina. Są to leki, których działanie polega na zmniejszeniu stężenia androgenów w surowicy krwi. Niskie stężenie testosteronu zmniejsza progresję raka prostaty.
Skutki uboczne powszechnie występujące: uderzenia gorąca, zaburzenia erekcji, spadek popędu, wzrost masy ciała i wyczerpanie. Może pojawić się utrata masy kostnej, dlatego podczas leczenia powinno się regularnie prowadzić pomiar gęstości kości, a także suplementację wapniem i witaminą D3 oraz stosować leki hamujące resorpcję kości (bifosfoniany).
• antyandrogeny – to leki blokujące działanie testosteronu: bikalutamid, nilutamid i flutamid.
Często leki te są stosowane jako dodatek, kiedy guz staje się oporny na leczenie poprzez kastrację.
Skutki uboczne: może pojawić się powiększenie piersi. Pacjenci przyjmujący antyandrogeny powinni być poddawani okresowym badaniom wątroby, a także powinni zwracać uwagę na objawy takie jak: mdłości, wymioty, ból żołądka, zmęczenie, utrata apetytu, ciemna barwa moczu lub żółcenie gałek ocznych – w takiej sytuacji natychmiast powinni skonsultować się z lekarzem. Pacjenci z cukrzycą powinni przed rozpoczęciem terapii oznaczyć poziom cukru we krwi.
Leczenie hormonalne to leczenie paliatywne, czyli takie, które nie wyleczy pacjenta, ale które dąży do jak najdłuższego utrzymania pacjenta we względnym komforcie życia, z jak najmniejszymi dolegliwościami.
Biopsja prostaty prawdę Ci powie
Jak wygląda badanie?
Aby wykonać biopsję lekarz musi wprowadzić do odbytu sondę wielkości i kształtu papierosa, zwaną również głowicą transrektalną. Badanie jest możliwe dzięki falom ultradźwiękowym, które zbierają informacje i przekładają je na obraz gruczołu krokowego, który następnie może być analizowany. Następnie z głowicy igła kierowana jest w miejsce, gdzie ma zostać wykonana biopsja. Pobrane zostają bardzo cienkie skrawki tkanki z gruczołu krokowego. Biopsja pobierana jest z wielu obszarów prostaty i wszystkie są istotne w celu omówienia z lekarzem urologiem.
Biopsja często wykonywana jest metodą przezodbytniczego USG (TRUS). Badanie trwa zwykle od 15-45 minut, w zależności od metody.
Powikłania biopsji.
Badanie może mieć niestety efekty uboczne np. krwawienie lub wtórne infekcje. Średnio 55% mężczyzn odczuwa dyskomfort podczas biopsji. Wielu mężczyzn doświadcza także bólu w rejonie odbytu lub członka, który powinien być skonsultowany z lekarzem, jeśli nie ustępuje.
Biopsja przezkroczowa i przezcewkowa.
Biopsja może być także wykonana poprzez krocze (obszar pomiędzy moszną a odbytem) tzw. biopsja przezkroczowa lub poprzez cewkę (kanał, przez który wydalany jest mocz) zwana biopsją przezcewkową.
W indywidualnych przypadkach może być zastosowane znieczulenie miejscowe np. poprzez podanie lidokainy. Trzy dni przed tym zabiegiem pacjent powinien przyjmować antybiotyk.
Analiza biopsji prostaty.
Bioptaty prostaty (pobrane w biopsji wycinki tkanki) są badane przez histopatologów przy użyciu mikroskopu, a także metod biochemicznych w celu postawienia diagnozy. Histopatolog może stwierdzić, że prostata wygląda normalnie lub występują obszary przednowotworowe zwane wysoce nieprawidłowymi, znajdujące się w tzw. nowotworzeniu śródbłonkowym prostaty lub też, że występuje rak prostaty.
Jeśli zmiany w nowotworzeniu śródbłonkowym prostaty są zdecydowanie nieprawidłowe należy powtórzyć biopsję oraz wykonać bardziej dokładne badania kontrolne.
Skala Gleasona.
Jeśli zostanie zdiagnozowany rak prostaty, histopatolog ocenia stopień w skali Gleasona, w celu określenia złośliwości nowotworu. W danym preparacie określa się dwa dominujące typy komórek nowotworowych i następnie dodaje się je do siebie otrzymując tzw. sumę Gleasona.
Pierwsza cyfra określa najczęściej występujący typ komórek w danym preparacie, natomiast druga cyfra określa poziom złośliwości w danym preparacie. Pojedyncze liczby mogą znajdować się w przedziale od 3-5, dlatego też suma Gleasona zawiera się w przedziale od 6-10.
Przykładowo, jeśli w danym preparacie dominującym typem komórek jest typ 3, a częstość występowania jest na poziomie 4, to suma Gleasona dla tego preparatu wynosi 3+4=7. Każdy bioptat ma swoją własną sumę. Czasami histopatolog może określić jeszcze dodatkowy stopień agresywności nowotworu poprzez określenie tzw. trzeciorzędowej cechy Gleasona.
Dalsze badania na podstawie wyników skali Gleasona i PSA.
Na podstawie skali Gleasona oraz wartości PSA lekarz może zalecić badanie kości i tomografię komputerową podbrzusza i miednicy.
Prześwietlenie kości służy sprawdzeniu, czy nie ma miejsca tworzenie przerzutów do kości. Natomiast tomografia komputerowa powinna być zrobiona z kontrastem, jeśli pacjent spełnia określone wymagania i sprawdza węzły chłonne, wątrobę oraz rozmiar prostaty.
Nawet jeśli szanse przerzutów są bardzo niskie, tego typu badania mogą służyć jako odnośnik, jeśli w przyszłości potrzebne będzie porównanie wyników.
Powikłania po biopsji: ból, krwawienie (pojawia się w stolcu lub spermie), infekcje.
UWAGA: Trwający dyskomfort lub krwawienia powinny być skonsultowane przez lekarza!
Inwazyjne – chirurgiczne metody leczenia łagodnego przerostu prostaty
Współczesna medycyna dysponuje wieloma rozwiązaniami, z których warto skorzystać, zanim podejmie się najbardziej radykalne kroki.
Przezcewkowa resekcja stercza TURP – tzw. „złoty standard” – jest to chirurgiczna metoda polegająca na usunięciu przerośniętej tkanki prostaty, która może blokować przepływ moczu.
Badanie odbywa się przy użyciu resektoskopu (sondy zaopatrzonej w układ elektryczny i optyczny oraz narzędzie umożliwiające wycięcie tkanki), który jest wprowadzany przez cewkę moczową.
Zabieg jest czasami zalecany w celu przyniesienia ulgi w objawach powodowanych przez łagodny (nierakowy) guz. Przezcewnikowa resekcja stercza może być wykonywana także u mężczyzn, u których z powodu wieku lub innych schorzeń nie może zostać wykonana radykalna prostatektomia stercza.
Elektroresekcja przezcewkowa – polega na wycięciu tkanki gruczołowej bez otwierania powłok brzusznych. Wykonuje się ją za pomocą sztywnej rurki, pustej w środku, która kończy się na poziomie zwężonej cewki sterczowej wewnątrz prostaty. Przez wnętrze tej rurki urolog przez cewkę moczową wprowadza zestaw optyczny z mikrosoczewkami, nazywany resektoskopem. Tkankę gruczolaka wycina się ruchoma pętlą elektryczną, która wykonana jest z drutu i wysuwa się z rurki. Zabieg odbywa się to po zastosowaniu znieczulenia.
Wyłuszczenie gruczolaka stercza – polega na wyłuszczeniu palcem okołocewkowej przerośniętej tkanki gruczolaka stercza, z pozostawieniem tzw. torebki chirurgicznej, stanowiącej właściwą tkankę gruczołu krokowego.
Chorzy wymagają kilkudniowego pobytu w szpitalu, a przebieg pooperacyjny bywa uciążliwy, dlatego w ostatnich latach metoda ta staje się coraz rzadziej stosowana, ze względu na jej wyższą inwazyjność, niż przezcewkowej elektroresekcji stercza. Metoda ta znajduje zastosowanie u pacjentów z przeciwwskazaniami do przezcewkowej elektroresekcji stercza.
Stany zapalne prostaty – objawy i terapia
Stan zapalny jest procesem przebiegającym z bólem i podniesieniem temperatury ciała, często także z obrzękiem i zaczerwieniem tkanek i skóry. Wywołują go chorobotwórcze drobnoustroje (bakterie, wirusy, grzyby), które przyczynowo trzeba zwalczać poprzez podawanie leków.
Rodzaje stanów zapalnych gruczołu krokowego:
• Ostre bakteryjne zapalenie prostaty.
Pomimo, że jest to najrzadsze ze wszystkich typów zapalenia stercza, ostre bakteryjne zapalenie stercza pojawia się nagle u mężczyzn w każdym wieku i ma dotkliwe objawy. Mężczyźni odczuwają silny ból podczas oddawania moczu. Inne objawy ostrego bakteryjnego zapalenia prostaty to: gorączka, dreszcze, ból dolnej części pleców, ból narządów rozrodczych, zwiększona częstotliwość oddawania moczu, pieczenie podczas oddawania moczu i częstomocz zwłaszcza w nocy z towarzyszącym bólem całego ciała.
• Przewlekłe bakteryjne zapalenie prostaty.
Mimo, iż nie jest powszechne, to przewlekłe bakteryjne zapalenie prostaty jest często powtarzającą się infekcją gruczołu krokowego, trudną do wyleczenia. Objawy tej infekcji są podobne, ale mniej intensywne niż w przypadku ostrego bakteryjnego zapalenia prostaty, trwają jednak dłużej i często nie występuje podwyższenie temperatury – odwrotnie niż podczas ostrej infekcji bakteryjnej.
• Przewlekłe zapalenie prostaty (bakteryjne)/ zespół bólowy miednicy mniejszej.
Jest jedną z form zapalenia prostaty, ale najpowszechniej występującą. Objawy mogą ustąpić i następnie pojawić się ponownie niezauważalne. Infekcja może być uznana za stan zapalny, w którym mocz, sperma oraz inne wydzieliny mogą zawierać komórki walczące z infekcją, lub infekcja może nie mieć odczynu zapalnego – wówczas w wydzielinach komórki układu odpornościowego do walki ze stanem zapalnym nie będą obecne.
• Bezobjawowe zapalenie prostaty.
Może być zdiagnozowane tylko poprzez obecność komórek odpornościowych walczących z infekcją. Powszechne objawy zapalenia stercza takie jak: trudności z oddawaniem moczu, gorączka, ból pleców, ból miednicy nie występują. Rozpoznanie bezobjawowego zapalenia gruczołu krokowego odbywa się bardzo często podczas badań w kierunku innych schorzeń takich jak: bezpłodność lub rak prostaty.